Zou er dan toch hoop op vooruitgang in Griekenland zijn? Sinds mijn verhuis naar Athene heb ik de Grieken voornamelijk ervaren als warme, vriendelijke, maar o zo halsstarrige, onverantwoordelijke mensen. Joviale koppigaards, die graag klagen over de huidige staat van hun fantastische vaderland, maar tegelijk pertinent weigeren om zelf aan eender welke vorm van verbetering bij te dragen. Maar misschien zijn mijn eerste ervaringen met het (hernieuwde) rookverbod van vorige maand een teken dat het dan eventueel toch anders kan.

Mogelijk is het nieuws aan de aandacht van de Belgische en Nederlandse media ontsnapt, maar in oktober kondigde de nieuwe premier Mitsotakis aan dat hij serieus werk ging maken van het rookverbod in Griekenland: vanaf 18 november zou roken in openbare plaatsen zoals horecazaken, speeltuinen en ziekenhuizen strikt verboden zijn, met uitzondering van specifieke rookruimtes. Wie het rookverbod niet naleeft, zou een fikse boete riskeren: € 100 (niet niks voor de modale Griek van vandaag) voor wie met een sigaret betrapt wordt in een een dergelijke openbare plaats, en maar liefst € 1.500 voor bestuurders van een auto waar gerookt wordt in het bijzijn van kinderen. Voor uitbaters van horecazaken die het verbod niet toepassen, wacht een boete van € 500 tot € 2.000, afhankelijk van de grootte van de zaak. Bij herhaaldelijke overtredingen kan die boete zelfs oplopen tot € 10.000 en verlies van de vergunning. Serieuze staffen, dus.

Boude uitspraken omtrent het aanpakken van het Griekse rookprobleem zijn niet nieuw. Meer zelfs, er bestaat al sinds 2009 een officieel rookverbod in Griekenland. Maar iedereen die het afgelopen decennium een bezoekje bracht aan de Helleense Republiek, weet dat dat verbod nooit wat voorstelde. De Griekse rokers lapten het verbod steeds royaal aan hun laars, horeca-uitbaters knepen met plezier een oogje dicht (en rookten vaak lustig mee), en de Griekse niet-rokers legden zich neer bij de status-quo, want welke andere keuze hadden ze tenslotte. De staat, zo wist iedereen, deed toch hoegenaamd niets om het wettelijke rookverbod te laten gelden. Geen enkele politicus, ongeacht goedbedoelde en welgemeende intenties, wist het ooit te halen van wat misschien wel de meest vervelende, ongezonde en hardnekkige Griekse gewoonte is. Dus waarom zou het dit keer anders zijn?

Dat was ook mijn reactie toen ik vorige maand het nieuws omtrent de plannen van Mitsotakis vernam. Drie jaar ervaring met de Griekse onverbeterlijkheid zorgden ervoor dat scepsis het ook bij mij won van hoop. Tot vorige vrijdag, tijdens een potje voetbal met de andere expats in Athene. Ons wekelijks partijtje pottestamp bestaat ondertussen al een paar jaar, en vindt steeds plaats op een pleintje in Nea Smyrni, waar we ons een uurtje uitleven. De huurprijs van het pleintje wordt netjes verdeeld onder de deelnemers, waarvan de meesten na het uurtje voetbal vaak nog wat blijven hangen om gezellig na te praten bij een pint bier of een sigaret (of allebei, in het geval van de minst sportieven in onze groep). Door omstandigheden was het ondertussen een paar weken geleden dat ikzelf terug van de partij was, maar in m’n wekenlange afwezigheid was er maar weinig veranderd aan de groepsroutine, zo bleek op vrijdag: een uurtje lekker voetballen aan hoge intensiteit en net iets minder kwaliteit, en dan gezellig verzamelen aan de bar van het voetbalveld. Toen gebeurde iets onverwachts: de rokers van de groep liepen meteen door naar de uitgang. “Om daar een sigaretje te roken”, legden ze uit. Ik snapte het niet. Nog nooit hadden ze het nagelaten om in de bar zelf een sigaret op te steken, en de niet-rokers – waaronder ikzelf – hadden daar ook nooit een probleem van gemaakt. Vanwaar dit hernieuwde gewetensbesef? “Omdat de uitbater het sinds een tweetal weken niet langer toelaat”, was het toch wel verrassende antwoord. Wel wel.

Zou Mitsotakis de vergeefs geachte strijd dan toch aan het winnen zijn? Ik vroeg m’n Griekse echtgenote wat zij ervan dacht. Ze vertelde me dat ze het onderwerp zelf ook al had aangekaart bij een aantal winkeliers en horeca-uitbaters in onze buurt in Metamorfosi. Een groot deel onder hen blijkt wel degelijk gehoor te geven aan het nieuwe initiatief, en laat roken niet langer toe in hun zaak. Of die beslissing genomen werd vanuit een herontdekt gemeenschappelijk welzijnsbesef, dan wel uit angst voor een monsterboete, wist m’n vrouw niet te zeggen. Zelf vermoed ik het tweede. Wat m’n echtgenote er wel bij wist te vertellen, was dat de winkeliers en uitbaters die het nieuwe verbod toepasten, naar eigen zeggen op een paar weken tijd hun klantenaantal aanzienlijk hadden zien dalen. Vertrokken naar winkels en bars waar ondanks de nieuwe wet nog steeds als vanouds een oogje dichtgeknepen wordt. Geen verrassing, maar daarom niet minder frustrerend. No good deed goes unpunished. Stank voor dank, in dit geval bijna letterlijk.

De komende weken worden bijgevolg cruciaal. Dat de straffe taal van Mitsotakis überhaupt impact lijkt te hebben, is op zich al een even aangename als onverhoopte verrassing. Er lijkt dan toch iets in gang gezet. Dat echter (nog) niet alle Grieken gehoor zouden geven, lag dan wel weer in de lijn der verwachtingen. Maar nu is het dus aan de premier om de komende weken de daad bij het woord te voegen, en degenen die nog steeds niet willen horen, dan maar te laten voelen. Iets waar vorige regeringen maar zelden in slaagden. Als Mitsotakis net als diens voorgangers z’n stoere woorden niet hard kan of wil maken, gaan ook de Grieken met de meest nobele intenties in een mum van tijd weer terug naar de oude gewoontes. En kunnen we met z’n allen weer klagen over hoe er nooit wat verandert in Griekenland.

Wie zich in Griekenland bevindt en getuige is van een overtreding van het rookverbod, kan klacht indienen op het nummer 1142. Aarzel niet om te bellen, en voel je vooral niet schuldig. Dat doen de daders namelijk ook niet over roken in het bijzijn van kinderen.