Ik heb met relatieve interesse de zaak Bart De Pauw zitten volgen. Ik zie elke dag artikels over de recentste ontwikkelingen verschijnen in de Vlaamse media, en op mijn Facebook- en Twitterfeed vliegen de (soms hevige) reacties en discussies over de kwestie geregeld voorbij. Vlaanderen heeft blijkbaar zijn eigen #MeToo-zaak, en zoals dat dan gaat, heeft elke Vlaming er wel een mening over, en weet iedereen precies hoe de vork aan de steel zit. De zaak De Pauw is echter maar klein bier in verglijking met wat er hier momenteel in Griekenland aan de gang is. Want terwijl de Belgische #MeToo-beweging – qua visibiliteit althans – min of meer beperkt lijkt tot de zaak De Pauw, davert heel Griekenland momenteel op zijn grondvesten onder de hoeveelheid recente getuigenissen, beschuldigingen en bekentenissen rond seksueel misbruik en wangedrag, zowel vanuit celebrity-hoek als vanuit de gewone bevolking.

Alles begon met een verklaring van voormalig Olympisch zeilkampioene Sofia Bekatorou, zo’n drietal weken geleden. Tijdens een online-conferentie over bescherming van jongeren in de sport getuigde de vroegere topatlete hoe ze in 1998 op 21-jarige leeftijd seksueel misbruikt werd door een vooraanstaand lid van de Griekse zeilbond. Haar gedetailleerde beschrijving van de gebeurtenissen raakte heel wat Grieken, net als haar verklaring over hoe ze de – veel oudere – man voordien als een soort vaderfiguur zag, en haar mea culpa omdat ze het zichzelf kwalijk nam dat ze niet eerder actie had ondernomen, en de man in kwestie zo nog jaren de kans had gegeven om meer slachtoffers te maken. De socialmediahashtag #MeTinSophia (Steun aan Sofia), het Griekse #MeToo-equivalent, was geboren. Hoewel Bekatorou de dader op geen enkel moment bij naam noemde, dwong de Griekse zeilbond kort daarop haar ondervoorzitter Aristidis Adamopoulous tot ontslag, waardoor de link snel gelegd was.

In de nasleep van Bekatorou’s getuigenis werd een week later bovendien een Griekse zeilcoach gearresteerd, die een aantal jaar geleden een toen 11-jarig zeilstertje aangerand had. Het nu 21-jarige slachtoffer was met haar verhaal naar Bekatorou gestapt nadat ze zich gesterkt voelde door de recente onthullingen van de Olympische kampioene. Daarop zette Bekatorou de politie op weg naar de nu 38 jaar oude man, die tot nader order anoniem blijft. De uitleg van de dader, die op het moment van de feiten 28 was, tart alle verbeelding: “Het was geen aanranding, want er was wederzijdse toestemming. Wij hadden een relatie”. Jawel, “een relatie”. Met een elfjarig meisje.

Het was toen al duidelijk geworden dat Sofia Bekatorou het deksel van een bijzonder diepe, stinkende beerput van de Griekse maatschappij had opengetrokken, en dat het fenomeen zich niet beperkte tot het zeilen. Intussen waren namelijk meerdere voormalige topatletes naar buiten getreden met hun ervaringen met ongewenst gedrag: Mania Bikof (waterpolo) en Rabea Iatridou (zwemmen) getuigden hoe artsen hen destijds bij sportblessures dwongen hun hele badpak uit te doen, hoewel daar gezien de aard van blessure geen reden toe was. Voormalig Olympisch hoogspringster Niki Bakogianni vertelde hoe ze ooit een seksueel voorstel van een – intussen overleden – lid van de Griekse atletiekbond kreeg. Een gelijkaardige getuigenis kwam er van ex-zeilster (jawel, opnieuw een zeilster) Marina Psychogyiou, die door een lid van de zeilbond seksueel benaderd werd, met de belofte dat het haar carriere ten goede zou komen.

Het duurde ook niet lang voor de Griekse #MeToo-beweging zich van de sportwereld naar andere sectoren van de Griekse maatschappij verspreidde. Kort na (en geïnspireerd door) de getuigenis van Bekatorou beschuldigden verschillende voormalige studentes van de prestigieuze Aristoteles-universiteit in Thessaloniki twee (intussen gepensioneerde) professoren van ongewenste intimiteiten tijdens hun studiejaren. De rector kondigde kort daarop een grondig onderzoek in samenwerking met Justitie aan.

En het kon natuurlijk niet uitblijven: ook de film- en theaterindustrie bleek al snel in hetzelfde bedje ziek. Acrice Zeta Douka vertelde op 26 januari in de Griekse talkshow Pame Damai! hoe ze ooit het slachtoffer was van verbale en fysieke woedeaanvallen van acteur en regisseur Giorgos Kimoulis. Die reageerde prompt met een rechtszaak tegen Douka, maar al snel volgde een rist andere actrices die over gelijkaardige vulgaire ervaringen met de nu 64-jarige acteur-regisseur berichtten. Door de beschuldiginen zal Kimoulis alvast niet te zien zijn op het befaamde Athens & Epidaurus Festival, een prestigieus jaarlijks cultuurevenement waar Kimoulis normaal zou optreden, maar waar de directie nu dus heeft beslist de acteur aan de kant te schuiven.

Kimoulis is niet de enige acteur-regisseur die onder vuur kwam te liggen. Zijn collega Kostas Spyropoulos werd eind januari door actrices Jenny Botsi, Angeliki Lambri and Loukia Michala in een gezamelijk Instagrambericht beschuldigd van seksueel wangedrag, en vorige week nog getuigden drie andere actrices (Anna-Maria Papacharalambous, Lena Drosaki en Pinelopi Anastasopoulou) over vulgaire en misplaatse handelingen van bekend acteur-regisseur Petros Filippidis. Laatstgenoemde werd na de onthullingen ontslagen uit de televisieserie Chairéta mou ton Plátano, waarin hij een hoofdrol vertolkte.

Laat duidelijk zijn dat de bovengenoemde opsomming zeker niet de volledige lijst van alle recente beschuldigingen en getuigenissen is, en dat nieuwe onthullingen nog steeds blijven binnenrollen. Maar in plaats van me aan de bijna onmogelijke taak te wagen om alle recente #MeToo-gerelateerde verklaringen in Griekenland op te lijsten, is het misschien interessanter om de rode draad in deze hele lawine aan beschuldigingen uit te lichten. Want de overgrote meerderheid van de getuigenissen hebben een aantal dingen gemeen: ten eerste verklaarden veel van de slachtoffers hoe ze zich op het moment zelf verlamd voelden. Machteloos, zonder goed te weten hoe ze op zulk misplaatst gedrag moesten reageren. Ten tweede vertelden de meesten ook waarom ze al die tijd hadden gezwegen: uit angst niet geloofd te worden, gestigmatiseerd te worden, maar vooral: uit vrees voor represailles. Atletes vreesden hun plaats in het team te verliezen, studentes zwegen uit angst voor slechte cijfers, actrices zwegen uit vrees voor de gevolgen voor hun carriere.

Maar het derde raakpunt is misschien wel het meest markante: het profiel van de daders. In het overgrote deel van de gevallen gaat het om oude mannen, die vaak ook een zekere machtspositie vervulden ten opzichte van het slachtoffer. Hooggeplaatste officials van een sportfederatie, professoren met veel aanzien, invloedrijke regisseurs, en ga zo maar door. Dit verklaart meteen ook de zelfverklaarde machteloosheid van de slachtoffers, en het stilzwijgen uit vrees voor represailles. Het kicken op de macht, en het geloof onaantastbaar te zijn en overal mee weg te komen: het is natuurlijk niet nieuw – denk maar aan Harvey Weinstein en Dominique Strauss-Kahn – maar het lijkt hier in Griekenland toch wel een meer aanwezig fenomeen dan pakweg België of Nederland.

Ik ben geen expert op het vlak van sociologie, maar ik geloof mensen die dat wel zijn en wijzen naar het van oudsher patriarchale karakter van het de Griekse maatschappij als verklaring. Griekenland is naar Europese normen nog steeds een alfamannetjesnatie, waar ook naar mijn persoonlijke ervaring toch nog al te vaak ouderwetse noties van rollenpatronen heersen, en waar een zeker seksisme een onvermijdelijk gevolg van is. De man is vaak de baas. In het traditionele gezin, maar ook daarbuiten. Belangrijke functies binnen bedrijven worden disproportioneel vaak bekleed door mannen, evenals topfuncties binnen sportfederaties en andere instituties. .

De man heeft het doorgaans voor het zeggen, de vrouw schikt zich daarnaar. Vooral bij de oudere generatie zie je dat patroon terug. En dan is het eerder vermelde daderprofiel van de oudere man natuurlijk geen verrassing. Dit hele fenomeen wordt ongewild nog het best samengevat door de 61-jarige acteur Pavlos Chaikalis, die onlangs eveneens door een jonge actrice werd beschuldigd van ongewenste en onophoudelijke avances tijdens zijn mentorschap. Chaikalis verontschuldigde zich op TV indirect tegenover het slachtoffer, maar “verdedigde” in dezelfde adem zijn gedrag met de volgende woorden: “Ik ben een man van de oude stempel. Wanneer een vrouw die me interesseert nee zegt, blijf ik aandringen.” Dat zegt het eigenlijk helemaal.

En hoewel dat soort mannelijk chauvinisme vooral bij de oudere generatie leeft, is het evenmin een exclusieve karaktertrek van de oudere Griekse mannen. Ook de jongere generaties blijken op dat vlak niet vrij van zonden, heb ik uit eigen ervaring mogen aanschouwen. De hoeveelheid Griekse mannen van mijn generatie die ik zonder verpinken hun echtgenote of vriendin heb zien (proberen) bedriegen zonder daarbij ook maar een zichtbaar greintje schuldbesef te hebben, is verontrustend hoog. Ik stel me daarbij dan steeds de vraag of de echtgenote of vriendin niet weet wat er aan de hand is, of het gewoon niet wil weten. Of dat ze het wel weet, maar het gewoon maar accepteert. Omdat mannen nu eenmaal mannen zijn. Zeker in Griekenland.

Het is ook dit patriarchale karakter van Griekenland dat er mee voor heeft gezorgd dat het überhaupt zo lang duurde vooraleer het taboe rond seksueel misbruik en wangedrag aangekaart durfde worden. Ondanks de internationale #MeToo-beweging die nu toch al enkele jaren in vele andere delen van de wereld woedt, en terwijl het hier heel die tijd eigenlijk toch nooit een geheim was dat seksistisch gedrag en seksueel misbruik ook hier welig tieren. Maar goed, onder het gewicht van de vele recente onthullingen lijkt er nu toch eindelijk wat te bewegen. Verschillende sportfederaties kondigden alvast hervormingen aan, terwijl de Vereniging van Griekse Acteurs (SEI) een disciplinair comité heeft opgericht. Politici – waaronder premier Mitsotakis en president Sakellapourou – spraken openlijk hun steun uit aan de slachtoffers en gaven hun intenties aan om het probleem van seksueel wangedrag aan te pakken.

Allemaal mooie woorden, maar laat ons toch maar afwachten. De soep wordt slechts zelden zo heet gegeten als ze wordt opgediend, zeker in Griekenland. Van eerdere grootse intenties om bepaalde hardnekkige, vervelende fenomenen van de Griekse maatschappij zoals de fakelakia en het roken in het openbaar aan te pakken, is ten slotte ook maar weinig gekomen. Wel is zeker dat het laatste woord over seksueel wangedrag en machtsmisbruik nog niet is gezegd. De beschuldigingen blijven nog wel even komen, en de discussies onvermijdelijk ook. Waar we uiteindelijk uitkomen, weet echter niemand.

Er bestaat een Griekse uitdrukking: “de zak van Aeolus openen”. Het gezegde ontleent zijn bestaan aan de Griekse mythologie: Aeolus was de bewaarder van de vier winden, die Odysseus te hulp schoot op diens reizen. Hij liet de westenwind waaien, zodat Odysseus en zijn bemanning op weg naar huis de wind in de zeilen zouden hebben. De drie andere winden sloot hij op in een zak, die hij meegaf aan Odysseus. Op een onbewaakt moment van Odysseus opende de bemanning echter de zak, in de hoop een schat te vinden. De winden ontsnapten, en door de storm die ontstond bereikte Odysseus nooit zijn bestemming. Vandaag de dag wordt de uitdruking gebruikt wanneer iemand een actie onderneemt waarvan de gevolgen niet te overzien zijn. De ideale manier om de verklaring van Sofia Bekatorou te beschrijven.