Het centrum van Athene was afgelopen zondag het decor van een massale protestactie. Meer dan 150.000 manifestanten tekenden present op en rond het Syntagmaplein. Het protest was echter niet gericht tegen de verlammende bezuinigingen en het pijnlijke trojkabeleid. De economische crisis, hoe ingrijpend en voelbaar de gevolgen ook zijn, lijkt amper nog weerstand te lokken. Het is zowaar een symbolische strijd die de Grieken nu massaal op straat gekregen heeft: de Macedonische naamskwestie.

Het is een twistappel die sinds het uiteenvallen van Joegoslavië de relaties tussen Athene en Skopje heeft bepaald: de voormalige Joegoslavische republiek wil zich sinds haar onafhankelijkheid in 1992 de naam Macedonië toe-eigenen. Iets waar de Grieken, die zelf in het noorden van het land een provincie met dezelfde naam hebben, zich steeds met hand en tand tegen verzet hebben. Vergelijk het een beetje met het Groothertogdom Luxemburg en de Belgische provincie Luxemburg. Behalve dat niemand in de Benelux ervan wakker ligt dat land en provincie dezelfde naam delen. Leerlingen van de Belgische basisscholen even buiten beschouwing gelaten. Of was ik de enige die tijdens de lessen aardrijkskunde steeds opnieuw vergat van welk Luxemburg Aarlen ook weer de hoofdstad was?

Goed, de vergelijking met Luxemburg is uiteraard kort door de bocht. De Macedonische naamskwestie speelt zich tegen een geheel andere achtergrond af, die even geschetst moet worden. De Grieken – en ik vermoed ook Skopje – zien in de naam Macedonië de erfenis van Alexander de Grote, de Macedonische wereldveroveraar. Alexander de Grote was cruciaal in de uitbreiding van het Griekse Rijk. Niet onlogisch dus dat de man een tijd geleden  uitgeroepen werd als de grootste Griek aller tijden. En dat terwijl de Alexander technisch gezien geen Griek was – Macedonië was toen een onafhankelijk koninkrijk,  waarvan het oorspronkelijke grondgebied zich grotendeels over het huidige noord-Griekenland, maar ook deels over het hedendaagse Bulgarije en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië strekte. En daar begint de miserie al een beetje.

Sinds de onafhankelijkheid in 1992 probeert Skopje zich een eigen identiteit aan te nemen. Daarbij komen verwijzingen naar Alexander de Grote handig van pas. Zo werd een standbeeld van de veroveraar opgetrokken in de hoofdstad, en werd de luchthaven van Skopje omgedoopt tot de Alexander de Grote Luchthaven. Het is in dezelfde context dat deze voormalige Joegoslavische republiek sinds haar oprichting in 1992 de naam Macedonië probeert aan te nemen, verwijzend naar het vroegere rijk van Alexander de Grote. Maar dat is dus buiten de Grieken gerekend, die vinden dat Skopje zich ten onrechte de erfenis van Alexander de Grote toe-eigent.

De geschiedschrijving lijkt vooral de Grieken gelijk te geven. Hoewel eigenlijk geen Griek, zou Alexander de Grote het Grieks wel machtig geweest zijn. En hoewel het koninkrijk Macedonië strikt gezien niet tot het oude Griekenland behoorde, was het er qua taal en cultuur wel nauw mee verwant. Alleszins een pak meer dan met de cultuur en taal van de voormalige Joegoslavische deelstaat, waarvan de taal bij het Bulgaars aanleunt. Bovendien lukte Alexander de Grote zijn veroveringen met behulp van de Grieken. Dit allemaal volgens de geschiedschrijving dus, ik was er niet bij. Maar de claim van de Grieken dat Skopje geen recht heeft op de erfenis van het oude Macedonië, lijkt dus wel steek te houden.

Maar dan nog. Is het al dan niet onrechtmatige gebruik van een oude naam nu echt zo belangrijk om daar massaal voor op straat te gaan? Waarom zoveel belang hechten aan voorbijgestreefde symboliek? Zijn de hedendaagse problemen van Griekenland niet veel prangender? Dat de aanjagers van de betoging van afgelopen zondag de neonazi’s van Gouden Dageraad en de van alle realisme verstoken bisschoppen van de orthodoxe kerk zijn, mag geen verrassing heten. Neonazisme en orthodoxie houden er beiden een ideologie op na die zich baseert op misplaatste trots en historische symboliek, en des te minder op het gezond verstand en pragmatiek. Maar het zijn heus niet alleen de extremisten die zich laten horen. Ook heel wat “modale Grieken” waren zondag in het centrum te vinden. Een kleine rondvraag op m’n werk leerde me dat verschillende collega’s de betoging volop steunden of er zelfs aan deelnamen. En ik spreek hier over doodnormale, respectvolle Griekse collega’s. Zeker geen aanhangers van extreme ideologieën. Wanneer ik hen vraag waar dit – in mijn ogen overdreven – verzet vandaan komt, krijg ik doorgaans een van de drie volgende antwoorden:

“Wij zijn de afstammelingen van Alexander de Grote, niet de Slaven. Skopje doet de geschiedenis geweld aan”. OK, het zal wel kloppen, zoals hierboven uitgelegd. Maar so what? Heb je echt een veroveraar van meer dan 2000 jaar geleden nodig om van jezelf te weten wie je bent?  En wat koop je met geschiedenis, misplaatste trots of een symbolische erfenis? Heeft Alexander de Grote bij een notaris een fortuin op een bankrekening nagelaten? Ik dacht het niet. Dus misschien toch beter je energie gebruiken voor het oplossen van meer actuele problemen?

Het tweede frequente antwoord lijkt iets relevanter: “Skopje gaat de naam Macedonië gebruiken om territoriale claims te maken, ten koste van Griekenland”. Met andere woorden, zodra het de naam Macedonië aanneemt, gaat Skopje aanspraak maken op Grieks Macedonië (waarvan Thessaloniki de hoofdstad is). En misschien gaat de rest van Europa daar dan wel in mee. Dit argument verdient in mijn ogen wat meer begrip. Ik heb mij door Grieken laten vertellen dat de grondwet van de voormalige Joegoslavische deelstaat naar zulke territoriale claims zou verwijzen. Geen idee of het klopt, daarvoor is mijn Macedonisch net niet goed genoeg. Maar zelfs als het zo zou zijn: er zijn heus toch wel betere manieren voor de Grieken om hun territoriale integriteit te verdedigen, dan het protesteren tegen het gebruik van een naam?  Lijkt het niet wat vergezocht om ervan uit te gaan dat het gebruik van de naam Macedonië Skopje zomaar even een vrijgeleide zou geven om het noorden van Griekenland te annexeren? Ik ben geen expert en kan er naast zitten, maar landsgrenzen lijken me vastgelegd in verdragen, waar de internationale gemeenschap – en al zeker de Europese gemeenschap – zich aan te houden heeft. Het gebruik van de naam Macedonie door Skopje, of zelfs de vermeende verwijzingen naar territoriale claims in de grondwet, veranderen daar niks aan. Naast misplaatste trots dus ook misplaatste angst. In mijn ogen althans.

Het derde veel voorkomende antwoord is enigszins paradoxaal: “Men heeft onze economie, onze zelfbeschikking en onze trots al afgepakt, en nu wil men ook nog onze geschiedenis en ons grondgebied afpakken”. Dus toch indirect een reactie op de Griekse crisis en het meedogenloze trojkabeleid opgelegd door de EU. En laat het duidelijk zijn: de Grieken hebben op dat vlak recht van spreken. De economie ligt aan flarden, het land ziet af, en de modale Griek leeft in armoede, zonder tekenen van beterschap, in tegenstelling tot wat Europa graag laat uitschijnen. En nagenoeg elke econoom lijkt het erover eens dat de Trojka hier mede verantwoordelijk voor is. Maar waarom stoppen de Grieken hun energie dan niet in een rechtstreekse strijd tegen de crisis? Tegen het nefaste trojkabeileid, maar ook tegen heersende binnenlandse praktijken zoals corruptie en belastingontduiking, die een veel reëlere impact hebben op de staat van het land dan godbetert het gebruik van een naam door een buurland?

Volgens mijn Griekse echtgenote, die zelf niks met misplaatste trots of achterhaalde symboliek heeft, ligt het voor velen hier nu eenmaal niet zo simpel. En dat weet ik ook wel: het is voor de trotse Grieken niet zo evident om er met dergelijke objectiviteit en flegmatiek tegenaan te kijken. Temeer omdat vele Grieken zich sinds het uitbreken van de crisis sowieso al misbegrepen en verstoten voelen door de rest van Europa. De hele kwestie is gebaseerd op emotie. Patriotisme. Maar net dat maakt het zo gevaarlijk. Initiatieven gebaseerd op emotie en patriotisme durven al eens uit de hand te lopen. Het onverdraagzame, vijandige “wij-tegen zij”-nationalisme van Gouden Dageraad lijkt dan niet zo veraf.